مقالات

راهنمایی در معنای دیگر می تواند پیروی محض یک فرد از یک سلسله اصول مدون باشد تا فرد بتواند با هم آهنگ کردن خود با آن اصول که در قالب دین، مذهب و یا قانون ارائه شده، هدایت و ارشاد شود و موجبات خشنودی خود را فراهم کند.

هیچ کدام از تعاریف بالا غلط نیست و هر کدام یک نوع راهنمایی محسوب می شود. ولی تعریف و یا مفهوم راهنمــایی محدود به یکی از موارد بالا نیست. آنچه اهمیــت دارد این است که تمام راهنمایی ها ـ از هر دیدگاهی که در نظر آورید ـ یک هدف کلی دارند که آن کمک به فرد است برای راه یابی و رسیدن به درجات بالاتری از کمال، آگاهی و شناخت. در قالب مشاوره، راهنمایی به معنی مطالعه همه جانبه فرد، بررسی نظریات و امکانات مختلف برای ارتقای بینش و آگاهی فرد، کمک به فرد برای انتخاب راه های معقول و سازنده و بالاخره درمان مشکلات فرد در جوی مبتنی بر تعامل حسنه متقابل است. تذکر این نکته لازم است که در زمان حاضر، راهنمایی مثل آنچه در ابتدا به وسیله "پارسنوز" مطرح شده بود، یک بعدی نیست و بسیـــاری از امور زندگی فردی و اجتماعی انسان ها را در بر می گیرد و بنابراین مستلزم ارائه خدمات متنوعی است.

راهنمایی در یک رابطه حسنه بین جوامع و مشاور امکان پذیر است. هسته اصلی و عمده کار مشاور مبتنی بر تبـــادل نظر بین مشاور و مراجع است و بدیــن لحاظ گفته اند: "مشــاوره، قلب برنامه راهنمایی است."

از مشاوره هم تعاریف متعددی در دست داریم که هر یک با اتکا به نظر و دیدگاهی خاص ارائه شده است. ولی از آن جا که در این سلسله مقالات هدف ما آن است که مفهوم مشاوره و روان درمانی و به خصوص راهنمایی و مشاوره خانواده را با کمال اختصار برای افرادی که به عنوان مشاور در مراکز راهنمایی و مشاوره خانواده ها به کار مشغولند و نیز برای مراجعان این مراکز که برای حل مشکلات خود مراجعه می نمایند تذکر و توضیح دهیم، ناچاریم به بعضی از دیدگاه های مشاوره و راهنمایی توجه کنیم تا باعث افزایش و وسعت بینش مشاوران گردد و هم مراجعان تصور نکنند که افراد کم هوش، ناتوان، بیماران روانی و از این قبیل مردمان هســـتند که باید به مراکز مشاوره و راهنمایی مراجعه کنند.

هدف ما آن است که به افراد معمولی پیام دهیم که به علت گستردگی دانش بشری و تسهیل ارتباطات، اولاً پیچیدگی مسائل و مشکلات افراد افزون شده، ثانیاً به علت تخصصی شدن کارها حل همه مشکلات و یافتن بهترین بهترین راه حل برای همه افراد میسر نیست. لذا به هنگام رو به رو شدن با مسائل پیچیده و برای یافتن بهترین راه نیاز به مشورت با افرادی بصیر و آگاه داریم و این افراد، همان مشاورانی هستند که با داشتن دانش، تخصص، شایستگی و ویژگی هایی که قبلاً برشمردیم، می توانند به ما کمک کرده، در حل مسائل ما را یاری دهند.

مشاوران در نقش راهنمایی و مشاوره باید اصولی را رعایت کنند تا رابطه حسنه بین مشاور و مراجع ایجاد گردد. لذا به پاره ای از این اصول ذیلاً اشاره می کنیم.

اصول راهنمایی و مشاوره:

1ـ مشاور باید به شخصیت مراجع احترام بگذارد، به او عنوان یک انسان با ارزش بنگرد و بدون توجه به موقعیت اجتماعی، عقیده، جنس، ملیت، نژاد، وضع مالی و ... برای او ارزش قائل شود. مشاور در راهنمایی افراد معتقد به تکریم شخصیت و کرامت و فضیلت مقام انسانی است، بنابراین مراجع را به عنوان یک انسان با شخصیت می پذیرد و در کمک به حل مشکل او حداکثر کوشش را صمیمانه و مشفقانه انجام می دهد.

2ـ در تمام طول مصاحبه مشاور باید سعی کند که ره حل های مختلف را با کمک و شرکت فعال مراجع بررسی کند و در ضمن حفظ حقوق مراجع، تصمیم گیری را حق او بداند. به عبارت دیگر مشاور باید به مراجع تفهیم کند که تصمیم گیری با خود اوست و فقط مشاور او را در تصمیم گیری بهتر کمک خواهد کرد.

3ـ راهنمایی و مشاوره یک رابطه مجاز و آزاد است و حتی می توان گفت یک رابطه غیر معمولی است. مراجع بدون ترس و واهمه و با اعتمادی که به مشاور دارد باید بتواند هرچه می خواهد بگوید.

مراجع باید بتواند حتی مسائل غیر اخلاقی و غیر انسانی خود را بگوید. گاهی اوقــات ممکن است گفته های مراجع به مشاور شک وارد کند و او را به تعجب وادارد. مشاور در همه این موارد باید دقیقاً به حرف های مراجع گوش دهد و از سرزنش کردن، قضاوت کردن، ارزیابی کردن، و یا گرفتن قیافه های مختلف اعم از بشاش یا عبوس خودداری کند و در تمام موارد مشاور باید به حرف های مراجع گوش کند و نشان دهد که به حرف های او توجه می کند. همان طور که قبلاً اشاره شد رابطه مشاور و مراجع یک رابطه آزاد، مجاز و غیر معمولی است، زیرا در روابط معمولی ارزیابی، قضاوت، رد یا تأیید وجود دارد، ولی در جریان مصاحبه این روابط بین مشاور و مراجع نباید وجود داشته باشد تا مراجع آزادانه بتواند مطالب خود را بگوید و افکار و عقاید خود را بیان کند.

4ـ از آن جا که راهنمایی جریانی پیوسته و دائمی از کمک به فرد می باشد، لذا باید در همه مراحل زندگی ادامه یابد و اشخاص از هر طبقه و فرقه ای که هستند باید راهنمایی را به صورت یک نیاز احساس کنند و به هنگام گرفتاری ها به مشاور و راهنما مراجعه نمایند.

5ـ راهنمایی نباید جنبه اجباری و یا تحمیلی پیدا کند. از آن جا که راهنمایی به منظور رشد شخصیت، بالا بردن قدرت تصمیم گیری و نیل به خود رهبری انجام می شود، نباید افراد به صورت اجباری به مشاوره سوق داده شوند. همان طور که در بالا اشاره شد باید تعلیم و تربیت افراد به شیوه ای اجرا شود که همه افراد در تمام عمر راهنمایی و مشاوره را به عنوان یک نیاز احساس کنند و در مواقع لازم داوطلبانه به مشاور مراجعه کنند.

6ـ راهنمایی باید همه جنبه های شخصیتی مراجع را در نظر گرفته، تکامل فرد را از جنبه های مختلف شخصیت اعم از عقلی، عاطفی، اجتماعی و حتی جسمانی مورد توجه قرار دهد.

مشاور باید بداند که راهنمایی در قبال فرد و جامعه مسؤولیت دارد. هرچند که اساس و پایه راهنمایی بر توجه به فرد و نیازها و رشد او استوار شده، توجه به نیازهای جامعه در خور اهمیت است. بنابراین در راهنمایی ضمن توجه به فرد، مشاور باید به منافع جامعه بیندیشد و به طور غیر مستقیم مثل کمک به اشتغال مناسب و جلــب توجه فرد به مشاغل مورد نیـــاز جامعه، مسؤولیت خود را در برابر جامعه به انجام رساند.

7ـ راهنمایی به تفاوت های فردی ـ اعم از استعدادها، توانایی ها، محدودیت ها و امکانات توجه خاص دارد و در عین حال مشاور معتقد است که مراجع مختار و مسؤول است، لذا در مواقع مناسب به مسؤولیت های فردی و اجتماعی او اشاراتی می کند. در ضمن به مراجع یادآوری می کند که او قادر است با کمک های مشاور شخصاً به حل مشکلات خود بپردازد و صلاحیت تصمیم گیری و اقدام در مورد حل مشکل با خود اوست.

سابقه راهنمایی و مشاوره:

اگر در مسأله راهنمایی قدری دقیق تری شویم در می یابیم که راهنمای و مشاوره به مشاوره به معنای عام سابقه طولانی دارد. راهنمایی با خلقت و آفرینش انسان آمیخته بوده است و روی همین اصل خداوند تبارک و تعالی به دنبال آفرینش انسان، در هر عصر و زمان پیامبری را برای ارشاد و راهنمایی مبعوث کرد تا با نصیحت و ارشاد، در راهنمایی و هدایت افراد بشر بکوشد و آنان را به سعادت و خوشبختی برساند. بنابراین می توان گفت که راهنمایی برای اولین بار در مذاهب و ادیان مطرح بوده و پیامبران بزرگ ترین و مهم ترین راهنمایان بشر بوده اند.

اعزام پیامبران در هر دوره و زمان و واگذاری نقش آنان به جانشینان با صلاحیت، خود یکی از دلایل ضرورت راهنمایی برای رساندن انسان ها به سعادت دنیا و آخرت است؛ به عبارت دیگر راهنمایی هیچ وقت از زندگی انسان ها جدا نبوده و به طور مستمر لازمه هدایت و ارشاد افراد بشر بوده است.

از طرف دیگر افراد بشر در طول حیات به مشکلات گوناگونی بر می خورده اند که برای حل آن مشکلات به افرادی بصیر و خبره مراجعه می کرده اند تا با کمک آنان بتوانند به آرامش خاطر و راحت جسم و روان برسند.

مهم ترین این افراد پیشوایان مذهبی، اطبا و حقوقدانان بوده اند که مشکلات افراد را برطرف می کرده و به زندگیم در هر دوره و زمانی سر و سامان می داده اند.

بنابراین در کنار راهنمایی، مسأله دیگری به نام "مشاوره" به وجود آمد. مسأله مشاوره در دین مقدس اسلام پذیرفته شده و ضمن تعریف و تمجید از مشاوره، حتی به پیامبر اسلام امر شد که با مردمان آگاه و ذی نفوذ مشورت کند:

"فبما رحمه من الله لنت لهم و لو کنت فظا غلیظ القلب لا انفضوا من حولک فاعف عنهم و استغفر لهم و شاورهم فی الامر فاذا عزمت فتوکل علی الله ان الله یحب المتوکلین ـ پس به [برکت] رحمت الهی، با آنان نرم خو و [پرمهر] شدی، و اگر تندخو و سخت دل بودی قطعاً از پیرامون تو پراکنده می شدند. پس، از آنان درگذر و برایشان آمرزش بخواه، و در کار[ها] با آنان مشورت کن و چون تصمیم گرفتی بر خدا توکل کن، زیرا خداوند توکل کنندگان را دوست می دارد. 1

در قرآن کریم سوره ای به نام سوره شوری آمده و در این سوره مبارک سیمای مؤمنان چنین ترسیم شده است: "والذین استجابوا لربهم و اقاموا الصلوه و امرهم شوری بینهم و مما رزقناهم ینفقون ـ و کسانی که [ندای] پروردگارشان را پاسخ مثبت داده و نماز برپا کرده اند و کارشان رد میانشان مشورت است و از آنچه روزی شان داده ایم انفاق می کنند. 2

پیامبر اکرم و ائمه اطهار علیه السلام در موارد مختلف مردم را به مشورت و رایزنی تشویق و ترغیب فرموده اند که ان شاء الله در مقاله ای دیگر شمه ای از گفتار این بزرگان را به خوانندگان محترم عرضه خواهیم کرد. علاوه بر این، اغلب نویســـندگان، شعرا و متفکران نامی انسان ها را از مشــورت بی نیاز ندانسته، امر به رایزنی و مشورت می کنند؛ مثلاً سعدی شاعر جهاندیده و نامی ایران در مورد مشاوره می گوید:

با یکی دو کس مشاوره کن

در اموری که پر خطر بینی

با یکی آئینه پیش رو بینی

با دو تا آئینه پشت سر بینی

و یا عارف و فیلسوف نامی، مولانا

جلال الدین رومی می فرماید:

مشورت، ادراک و هشیاری دهد

عقل ها را، عقل ها یاری دهد

منبع:http://moshavere-90.parsfa.com/